Μία ιστορική Ψυχιατρική αντιπαράθεση / Μετάφραση – 1ο Κεφάλαιο: «Περί ορισμού της Τρέλας» (σελ. 01-09) του John Monro, M.D. Από το βιβλίο «Remarks on Dr Battie’s Treatise on Madness» («Παρατηρήσεις πάνω στην ‘Πραγματεία για την Τρέλα’ του Dr Battie»), London, John Clarke, 1758.

Ο John Monro (1716 – 1791) ήταν Άγγλος γιατρός στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Bethlem του Λονδίνου. Εκείνη την εποχή ο Battie εργαζόταν ως γιατρός στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο St Luke και με την «Πραγματεία για την Τρέλα»[1] ήθελε να δώσει άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις για την Τρέλα, διαφορετικές δηλαδή από τις έως τότε κυρίαρχες τάσεις των άλλων ασύλων. Ο Monro έσπευσε άμεσα να απαντήσει σε αυτή την ‘κριτική’. Μάλιστα, κάθε κεφάλαιο του παρόντος βιβλίου συνιστά απάντηση σε αντίστοιχο κεφάλαιο του υπό συζήτηση βιβλίου. Ο Monro λοιπόν απαντά διαφοροποιώντας την θέση του με επιχειρήματα. Η απάντηση έτσι του Monro στο κείμενο του Battie για την Τρέλα συνιστά μια ιστορική ψυχιατρική αντιπαράθεση, η ανάγνωση της οποίας μας κατατοπίζει για τα θέματα συζήτησης στον χώρο της ψυχικής υγείας την εποχή του 18^ου αιώνα. Άλλωστε, γι’ αυτό είναι άξια ανάγνωσης και τα δύο βιβλία, ακριβώς γιατί ένας διάλογος με επιχειρήματα είναι διαχρονικά παραγωγικός νέων σκέψεων συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη αυτής της επιστήμης.

 Ας σημειωθεί ότι, τα κείμενα δεν συνιστούν ούτε ιατρικές οδηγίες ούτε βεβαίως ενδείκνυνται όσα περιγράφονται για εφαρμογή αλλά αφορούν οδηγίες και συνταγές των προηγούμενων αιώνων.

Λίγα σχόλια για το παρόν κείμενο: Στο παρόν κεφάλαιο ο Monro απαντά στο αντίστοιχο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Battie. Απαντώντας στα επικριτικά σχόλια του Battie για τους συναδέλφους ιατρούς του, αναφέρει μεταξύ άλλων: «δεν εμφάνισαν κανένα σημάδι αυτής της εγωιστικής διάθεσης, που τους καταλογίστηκε, ούτε θεώρησαν σωστό να κρατήσουν το κοινό σε άγνοια για δικό τους ιδιωτικό όφελος. Δεν χρησιμοποίησαν κανένα τέχνασμα, είτε για να αποκτήσουν ασθενείς είτε για να τους κρατήσουν». Απαντά και στα θεωρητικά σχόλια για τον ορισμό της τρέλας, όπως με τα παρακάτω: «Είναι βέβαιο ότι η φαντασία μπορεί να πλανηθεί εκεί όπου δεν υπάρχει η παραμικρή υποψία τρέλας, όπως από το μεθύσι ή από υποχονδριακές και υστερικές παθήσεις· μπορεί να υπάρχει πραγματική τρέλα εκεί όπου η φαντασία δεν έχει επηρεασθεί· οπότε η απατηλή φαντασία δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, το αληθινό κριτήριο της τρέλας. Η κρίση εμπλέκεται εξίσου ή και περισσότερο απ’ ότι η φαντασία και θα έπρεπε μάλλον να ορίσω την τρέλα ως αλλοιωμένη κρίση, αν και δεν μπορώ να αναλάβω να πω ακόμη και για αυτόν τον ορισμό ότι είναι απόλυτος και τέλειος».

 Μετάφραση – Επιμέλεια – Σχολιασμός κειμένου: Ελένη Κουμίδη

 Πηγή: https://books.google.com

 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:

 Η Τρέλα είναι μία ασθένεια μίας τέτοιας φύσεως, που πολύ λίγα πράγματα μπορούν να ειπωθούν σχετικά με αυτή· θα μας απογοητεύει για πάντα η αναζήτησή μας για τις άμεσες αιτίες και η θεραπεία αυτής της διαταραχής εξαρτάται τόσο από τη διαχείριση όσο και από την ιατρική. Δεν θα οδηγούμουν ποτέ από δική μου τάση στο να προβώ σε έντυπη δημοσίευση· αλλά θεώρησα απαραίτητο για μένα, στην περίπτωσή μου, να πω κάτι ως απάντηση στις άδικες επικρίσεις, που ο Dr. Battie έριξε στους προκατόχους μου.

  «Περί ορισμού της Τρέλας»

 Καθώς δεν συμφωνώ με τον συγγραφέα της ‘Πραγματείας για την Τρέλα’ στην πρώτη του θέση, στο ότι αυτή η διαταραχή είναι[2] η λιγότερο κατανοητή από όλες όσες έχουν ταλαιπωρήσει την ανθρωπότητα, έτσι ούτε μπορώ να συμφωνήσω με τους λόγους που έχει ορίσει για την[3] ατέλεια της γνώσης μας στο θέμα αυτό.

Ο Αρεταίος, ένας από τους αρχαιότερους συγγραφείς της ιατρικής, έχει δώσει μια περιγραφή αυτής της ασθένειας, με όρους ακριβείς και γλαφυρούς. Βρίσκουμε σε αυτόν μια ακριβή περιγραφή όλων των διαφόρων συμπτωμάτων, που συνήθως παρατηρούνται στα διαφορετικά της στάδια· πράγματι, ο Αρεταίος και άλλοι συγγραφείς της αρχαιότητας, έχουν, όπως μερικοί σύγχρονοι, υποθέσει αιτίες που δεν υπήρξαν ποτέ· αν εξαιρέσουμε αυτήν την αδυναμία, δεν είναι σε καμία περίπτωση καταδικαστέοι· γιατί κατανόησαν πλήρως τη φύση αυτής της διαταραχής, όσο ελλιπείς κι αν ήταν στη διαχείρισή της.

Η πρώτη αιτία που δίνεται για αυτή την ατέλεια της γνώσης μας είναι ότι[4] η φροντίδα των παραφρόνων είχε ανατεθεί σε εμπειρικούς  ή στην καλύτερη περίπτωση σε λίγους επιλεγμένους γιατρούς, πολλοί εκ των οποίων θεώρησαν σωστό να κρατήσουν τις υποθέσεις και τους ασθενείς για τους εαυτούς τους.  Ας λογοδοτήσουν οι κομπογιαννίτες για τη συμπεριφορά τους· αλλά υπερασπιζόμενος τους επιλεγμένους γιατρούς, μπορώ με ασφάλεια να βεβαιώσω ότι κράτησαν τους ασθενείς τους για τον εαυτό τους, με καμία άλλη έννοια εκτός από αυτό που κάνουν συνήθως οι κύριοι της σχολής, όταν η φύση αυτής της διαταραχής και το συμφέρον του ασθενούς απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και επιφύλαξη.

Από αυτούς τους λίγους  επιλεγμένους Γιατρούς, υποθέτω ότι στοχευμένοι είναι οι Γιατροί του Νοσοκομείου Bethlem, τους οποίους θεωρώ καθήκον μου να υπερασπιστώ έναντι οιωνδήποτε επιζήμιων θεωρήσεων. Όσους θυμόμαστε ήταν άνθρωποι όχι λιγότερο αξιόλογοι για την τιμή και την ακεραιότητά τους, όσο διακρίνονταν για την ικανότητα και την εμπειρία τους στο επάγγελμά τους· δεν εμφάνισαν κανένα σημάδι αυτής της εγωιστικής διάθεσης, που τους καταλογίστηκε, ούτε θεώρησαν σωστό να κρατήσουν το κοινό σε άγνοια για δικό τους ιδιωτικό όφελος. Δεν χρησιμοποίησαν κανένα τέχνασμα, είτε για να αποκτήσουν ασθενείς είτε για να τους κρατήσουν. Και αν η φύση της εργασίας τους απαιτούσε μυστικότητα, εν τούτοις η μέθοδος πρακτικής τους ήταν ανοιχτή και δημόσια· εξέφραζαν ελεύθερα τη γνώμη τους, όποτε τους είχε ζητηθεί, είτε σε σύσκεψη είτε γραπτώς. Ούτε ποτέ ισχυρίσθηκαν για οποιαδήποτε συγκεκριμένη πανάκεια, ούτε έκαναν χρήση[5] αντιμονίων εμετών,  δυνατών καθαρτικών και για το φυτό Ελλέβορος, ως ΕΙΔΙΚΑ αντιμανιακά φάρμακα. Αν και δεν δημοσίευσαν τις σκέψεις τους για μια διαταραχή που ήταν πιο άμεσα το αντικείμενο της φροντίδας τους, αυτό δεν οφειλόταν σε κανένα σχέδιο του να κρατήσουν μυστικό τον τρόπο πρακτικής τους, αλλά στο ότι το θεώρησαν ανειλικρινές να μπερδέψουν την ανθρωπότητα, με σημεία που θα πρέπει να παραμείνουν για πάντα σκοτεινά, περίπλοκα και αβέβαια.

Ο δεύτερος λόγος που δίνεται για την ατέλεια της γνώσης μας, είναι η έλλειψη[6] ακριβούς ορισμού.

Ο ορισμός του συγγραφέα για την τρέλα, όσο μπορώ να τον συγκεντρώσω, είναι αυτός· [7] η αντίληψη των αντικειμένων που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα ή που δεν ανταποκρίνονται πραγματικά στις αισθήσεις είναι ένα βέβαιο σημάδι τρέλας, επομένως, η ΑΠΑΤΗΛΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ είναι αυτό ακριβώς που την διαχωρίζει από όλες τις άλλες ζωικές διαταραχές.

Οι ορισμοί δεν είναι χρήσιμοι, εκτός και αν μεταδίδουν ακριβείς και καθορισμένες ιδέες· και αν αυτοί είναι σωστοί, είμαι πολύ ατυχής που δεν μπορώ να τους καταλάβω. Είναι βέβαιο ότι η φαντασία μπορεί να πλανηθεί εκεί όπου δεν υπάρχει η παραμικρή υποψία τρέλας, όπως από το μεθύσι ή από υποχονδριακές και υστερικές παθήσεις· μπορεί να υπάρχει πραγματική τρέλα εκεί όπου η φαντασία δεν έχει επηρεασθεί· οπότε η απατηλή φαντασία δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, το αληθινό κριτήριο της τρέλας. Η κρίση εμπλέκεται εξίσου ή και περισσότερο απ’ ότι η φαντασία και θα έπρεπε μάλλον να ορίσω την τρέλα ως αλλοιωμένη κρίση, αν και δεν μπορώ να αναλάβω να πω ακόμη και για αυτόν τον ορισμό ότι είναι απόλυτος και τέλειος.

Ο Αρεταίος στην περιγραφή του για την τρέλα έχει την ακόλουθη αξιοσημείωτη φράση·[8] «ὃιδε μέν γάρ παραισθάνονται, κ’ τά μή παρέοντα ὁρέουσι δῆθεν ὡς παρέοντα, κ’ τά μή φαινόμενα ἂλλῳ κατ’ ὄψιν ἰνδάλλεται· ὃι δέ μαινόμενοι ὁρέουσι μόνως ὡς χρή ὁρῆν, κ’ γιγνώσκουσιν δέ περί ἀυτέων ὡς χρή γιγνώσκειν»[9]. Αυτοί οι άνθρωποι (οι μελαγχολικοί) σφάλλουν στην αντίληψή τους, βλέπουν αντικείμενα που δεν είναι παρόντα, ως να ήταν παρόντα και φαντάζονται ότι βλέπουν αυτό που δεν φαίνεται σε κανένα άλλο άτομο: ενώ, όσοι είναι μανιακοί, βλέπουν ακριβώς όπως θα έπρεπε, αλλά δεν κρίνουν τα αντικείμενα όπως θα έπρεπε να τα κρίνουν. Δηλαδή, βλέπουν σωστά αλλά κρίνουν λάθος. Αυτή η παρατήρηση, αν και δεν είναι καθολικά αληθής, μπορεί να εφαρμοστεί πολύ σωστά για τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται συχνά οι τρελοί και είναι τόσο χρήσιμη, ώστε να δείξει ότι, ακόμη και οι αρχαίοι παρατήρησαν ότι είναι περισσότερες από μία ικανότητες του νου αλλοιωμένες. Πράγματι, αυτό αποδεικνύεται επαρκώς από τους όρους που χρησιμοποίησαν συγγραφείς διαφορετικών εθνών. Ο Tully[10] στο έργο του[11] Tusculan disputations παρατηρεί ότι η Ελληνική γλώσσα αναζητούσε λέξεις που να δηλώνουν τις ιδιόμορφες διαφορές αυτής της ασθένειας, όπου στο σημείο αυτό θεωρεί την Λατινική γλώσσα ανώτερη από την Ελληνική, διακρίνοντας μεταξύ insania[12] και furor[13] , όπου το τελευταίο το αποκαλεί mentis ad omnia coecitas[14]. Άλλοι συγγραφείς έδωσαν τον όρο mentis alienato[15]. Οι Γάλλοι, αν και χρησιμοποιούν τις λέξεις foû[16] και folie[17] αδιαχώριστα με τους όρους madness[18] και folly[19], έχουν ακόμη πολλές εκφράσεις εξαιρετικά σωστές και περιγραφικές αυτής της διαταραχής, alienation, derangement d’esprit, perdre l’ esprit, perdre la raison, perdre le jugement[20] , από όπου μπορούμε εύλογα να συμπεράνουμε ότι, ο παραπάνω ορισμός, ο οποίος αποδίδει το σύνολο αυτής της ασθένειας σε οποιαδήποτε ικανότητα του νου, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα υπόλοιπα, δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας αληθινός ορισμός.

Από τις παρατηρήσεις που είχα την ευκαιρία να κάνω σχετικά με αυτή την διαταραχή, είμαι αρκετά βέβαιος ότι, δεν υπάρχει περίπτωση στην οποία να μην πλήττεται η κρίση· υπάρχουν πολλές όπου εξίσου αυτή και η φαντασία εμφανώς πλήττονται· κάποιες όπου η πρώτη να έχει επηρεαστεί και η τελευταία, όσο μπορούμε να διακρίνουμε από τα φαινόμενα, να έχει παραμείνει άθικτη.

Μπορούμε να πούμε ότι η φαντασία επηρεάζεται ή πλανάται ιδιαιτέρως περισσότερο, όχι μόνο αυτή, αλλά και κάθε άλλη ιδιότητα, που διακρίνει έναν άνθρωπο από ένα κτήνος, εκτός από μερικές ασύνδετες ασυνάρτητες λέξεις, όταν φαίνεται εντελώς σβησμένη; Όταν βλέπουμε μαζί έναν άνθρωπο για μήνες (μπορώ να πω χρόνια), να μην υποφέρει πάνω του ούτε τα κουρέλια του, ξαπλωμένος στα άχυρα· και χωρίς να δείχνει κανένα σημάδι δυσαρέσκειας ή να αποπειράται να κάνει κακό, να διατηρεί μια απαράβατη σιωπή απέναντι σε όλες τις τεχνικές πειθούς και βίας· τι λόγο έχουμε να το αποκαλούμε αυτό απατηλή φαντασία; Αυτοί που έχουν υπάρξει ευτυχείς που ανάρρωσαν από αυτή την κατάσταση, δεν την περιγράφουν αλλιώς παρά ως μια πλήρη αναστολή κάθε λογικής ικανότητας. Η ανάρρωσή τους μοιάζει με το ξύπνημα από έναν βαθύ ύπνο, έχοντας σπάνια οποιαδήποτε ανάμνηση ή το λιγότερο μια πολύ μπερδεμένη για τα όσα πέρασαν κατά τη διάρκεια της ασθένειάς τους.

Υπάρχει, εκτός από αυτά, ένα άλλο είδος τρέλας, ενός πολύ επικίνδυνου είδους, στο οποίο η φαντασία δεν φαίνεται να μην το αφορά καθόλου.

Η ανεβασμένη διάθεση, όπως ονομάζεται γενικά, είναι το πρώτο σύμπτωμα αυτού του είδους της διαταραχής· αυτή εξιτάρει έναν άνθρωπο να καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα κρασιού από το συνηθισμένο (για όσους έχουν πέσει στην αντίληψή μου, έχουν υπάρξει πολύ νηφάλιοι) και το επηρεασμένο με αυτό τον τρόπο άτομο, από εκεί που ήταν εγκρατής, συγκρατημένος και συνεσταλμένος, γίνεται εντελώς το αντίθετο· πίνει ασύστολα, μιλά τολμηρά, άσεμνα, βρίζει, ξαγρυπνά μέχρι τα μεσάνυχτα, κοιμάται λίγο, σηκώνεται απότομα από το κρεββάτι, βγαίνει έξω για κυνήγι, επιστρέφει πάλι αμέσως, βάζει σε δουλειά όλους τους υπηρέτες του και απασχολεί πέντε φορές περισσότερο από τον αριθμό που απαιτείται· εν συντομία, καθετί που λέει ή κάνει προδίδει την πιο έντονη διέγερση του μυαλού, κάτι που δεν είναι στις δυνάμεις του να διορθώσει· και όμως, μέσα σε όλη αυτή την βιασύνη, ο ίδιος δεν θα πει λάθος ούτε μία λέξη ούτε θα δώσει τον παραμικρό λόγο σε κάποιον να σκεφτεί ότι φαντάζεται πράγματα που δεν υπάρχουν ή ότι αυτά του εμφανίζονται διαφορετικά σε σχέση με άλλους ανθρώπους: όσοι σπανίως τον βλέπουν, θαυμάζουν τη ζωντάνια του, ευχαριστιούνται τα λάθη του πνεύματός του και την οξυδέρκεια των παρατηρήσεών του· όχι, η οικογένειά του πείθεται με δυσκολία να τον φροντίσει σωστά, μέχρι να γίνει απολύτως απαραίτητο από την προφανή καταστροφή της υγείας και της περιουσίας του. Κανένας δεν αμφισβητεί ότι αυτό είναι πραγματική τρέλα, εντούτοις δίνει μη ικανοποιητικό απολογισμό για να το αποκαλέσουμε απατηλή φαντασία.

Αν και θα έπρεπε να επιτρέψω στη φαντασία να είναι η έδρα της διαταραχής, δεν θα συνεπαγόταν ότι η ΑΠΑΤΗΛΗ φαντασία είναι ο σωστός ορισμός, επειδή καταλήγει σε πολλά περισσότερα· λαμβάνοντας υπόψη κάθε παραλήρημα που προκύπτει από πυρετό ή από άλλες αιτίες: η αλήθεια αυτού αποτυπώνεται στην ιστορία του[21] Alnaschar· αν και μπορεί να φαίνεται αστείο να το παραθέσουμε σε αυτήν την περίπτωση, είναι ωστόσο μια ισχυρή απόδειξη για την υποστήριξη αυτού που έχω προαναφέρει· καθώς ο συγγραφέας σε αυτή την ιστορία μας έδωσε, με αίσθηση λογικής αλλά και με χιούμορ, μια ζωντανή εικόνα μιας ΑΠΑΤΗΛΗΣ φαντασίας, χωρίς την παραμικρή υποψία παραφροσύνης. Ο Alnaschar είχε βάλει ό,τι αντικείμενο άξιζε σε γυαλικά  που επρόκειτο να πουλήσει ξανά, με τα χρήματα που θα έφερναν αυτά τα αγαθά, λέει, θα αγοράσω κοσμήματα και έπειτα θα γίνω πλούσιος έμπορος, θα παντρευτώ την κόρη του βεζίρη, αλλά είμαι αποφασισμένος να την κρατήσω σε καθαρή υποταγή· αφού το είπε αυτό, με την πρώτη του άσκηση δύναμης, χτύπησε τα γυαλικά με το πόδι του και έβαλε τέλος σε όλες τις οραματικές προσδοκίες του.

Πριν αφήσω αυτό το θέμα, δεν μπορώ να μην εκφράσω την έκπληξή μου για το ότι ένας κύριος τόσο έτοιμος να επικρίνει τον ανακριβή τρόπο με τον οποίο εκφράζει τις σκέψεις της το σύνολο της ανθρωπότητας, πρέπει να είναι τόσο απρόσεκτος σε ένα θέμα που απαιτεί τη μεγαλύτερη ακρίβεια. Σε μια παράγραφο, η τρέλα ονομάζεται[22] ΑΠΑΤΗΛΗ φαντασία, στην επόμενη[23] λανθασμένη αντίληψη και η αντίληψη είτε συγχέεται είτε δεν διακρίνεται επαρκώς από την αίσθηση· εν τούτοις, δεν μπορώ να σκεφτώ το ίδιο και για τα τρία· για το πόσο στενή μπορεί να είναι η σύνδεση μεταξύ αίσθησης και αντίληψης, σίγουρα υπάρχει μία μεγάλη διαφορά ανάμεσα είτε μεταξύ τους είτε με την φαντασία.

Για να κατεβάσετε το κείμενο σε μορφή pdf πατήστε εδώ.

[1] Σημείωμα του Μεταφραστή: Μπορείτε να αναγνώσετε την «Πραγματεία για την Τρέλα» του William Battie μεταφρασμένη σε κεφάλαια στο site: www.elenikoumidi.gr

[2] Σελ.1 (Σημείωμα του Συγγραφέα).

[3] Σελ.2 (Σ.τ.Σ.).

[4] Ό.π.

[5] Ό.π.

[6] Σελ. 3 (Σ.τ.Σ.).

[7] Σελ. 4 και 5 (Σ.τ.Σ.).

[8] Aret. Σελ. 38, edit. Oxon. Per Wigan (Σ.τ.Σ).

[9] Αρχαία Ελληνικά στο κείμενο (Σ.τ.Μ.).

[10] Ο Monro αναφέρεται στον Κικέρωνα και στο έργο του «Tusculan disputations» (Σ.τ.Μ.).

[11] Lib.3 (Σ.τ.Σ.).

[12] Λατινικά στο κείμενο: Παραφροσύνη (Σ.τ.Μ.).

[13] Λατινικά στο κείμενο: Μανία (Σ.τ.Μ.).

[14] Λατινικά στο κείμενο (Σ.τ.Μ.).

[15] Λατινικά στο κείμενο: αλλοτριωμένο μυαλό (Σ.τ.Μ.).

[16] Γαλλικά στο κείμενο: τρέλα, παραφροσύνη (Σ.τ.Μ.).

[17] Γαλλικά στο κείμενο: τρέλα, παραφροσύνη (Σ.τ.Μ.).

[18] Τρέλα, παραφροσύνη (Σ.τ.Μ.).

[19] Ανοησία, τρέλα (Σ.τ.Μ.).

[20] Γαλλικά στο κείμενο: αλλοτρίωση, διαταραχή του πνεύματος, απώλεια του μυαλού, απώλεια της λογικής, απώλεια της κρίσης (Σ.τ.Μ.).

[21] Βλ. Spectator, No 535 (Σ.τ.Σ).

[22] Σελ. 5 (Σ.τ.Σ.).

[23] Σελ. 6 (Σ.τ.Σ.).